Oświetlenie terrarium

Światło jest jednym z najważniejszych aspektów w hodowli agam brodatych. Odpowiednio jasne terrarium wpływa na aktywność agam, reguluje ich cykl dobowy, a dodatkowe promieniowanie UVB wpływa na syntezę witaminy D3, która jest niezbędna do odpowiedniego rozwoju agam. Światło panujące w terrarium powinno być jasne, najlepiej o zimnej temperaturze barwowej (ok. 6500K). Dobierając odpowiednie lampy należy zwrócić także uwagę na współczynnik odwzorowania kolorów (CRI), który powinien być jak najwyższy. Światło powinno świecić się przez ok. 12-14h w zależności od pory roku można skrócić lub wydłużyć czas świecenia lamp (zimą krócej, latem dłużej). Oprócz zwykłych lamp w terrarium powinny znajdować się specjalistyczne lampy UVB chroniące przed niedoborem witaminy D3 i jego skutkiem, czyli MBD.

Konieczność stosowania lamp UVB, tak aby agamy mogły wykształcić odpowiednią ilość witaminy D3 została zbadana w 2010r. przez zespół Oonincx i współautorów. W badaniu tym wykazano, że suplementacja witaminą D3 jest nieefektywna i nie chroni przed skutkiem jej niedoboru, jakim jest MBD*. Stąd też w hodowli agam brodatych tak ważne jest dobranie odpowiedniej lampy UVB, która wpływa bezpośrednio na ilość witaminy D3, a przez to na zdrowie agamy.

Istnieją trzy rodzaje promieniowania UV:

1) UVA (315-400nm)

UVA w spektrum światła słonecznego występuje w największej ilości spośród wszystkich rodzajów promieniowania UV. Promieniowanie to jest emitowane przez specjalne lampy głównie metalohalogeny, w mniejszej ilości także przez inne lampy UVB.

Światło UVA korzystnie wpływa na aktywność i samopoczucie agam brodatych, jak również wzmaga apetyt zwierząt. Dodatkowo może również stymulować chęć rozmnażania. Agamy, jak i inne jaszczurki mogą dostrzec część światła UVA w zakresie 350-400 nm. Odpowiedzialny za to jest dodatkowy typ czopków w budowie oka agamy, a zdolność do odbierania dodatkowego koloru UVA to tzw. tetrachromia, występująca powszechnie u gadów.

2) UVB (295-315 nm)

UVB jest to najważniejszy dla jaszczurek składnik promieniowania UV. Spektrum UVB umożliwia gadom syntezowanie, jak również magazynowanie w organizmie witaminy D3, która odpowiada za przyswajanie niezbędnego do rozwoju kości wapnia. Światło UVB emitowane jest przez świetlówki, jak również niektóre żarówki (np. metalohalogeny) stosowane do oświetlenia terrariów.

3) UVC (100-280 nm) i dalekie UVB (280-295 nm)

UVC oraz UVB poniżej 295 nm jest szkodliwe - może wywoływać choroby nowotworowe, a także powodować problemy z oczami, dlatego też w specjalistycznych lampach do zastosowań w terrarystyce spektrum to nie występuje. Z tego powodu nie należy też kupować fałszywych chińskich lamp UVB. Takie lampy zazwyczaj nie emitują światła UVB, a w niektórych przypadkach są nawet szkodliwe. Dobrym nawykiem jest sprawdzenie, czy sprzedawane lampy posiadają odpowiedni certyfikat CE (nie mylić z bardzo podobnym znakiem tzw. China Export), który gwarantuje że sprzedawane lampy są bezpieczne w użyciu. Lampy bezpośrednio importowane z Chin najczęściej nie posiadają tego typu oznaczenia.

Źródła UVB można podzielić na kilka typów:

Świetlówki kompaktowe - jedne ze słabszych źródeł światła UVB, działają na niewielkich odległościach, maksymalnie do 30 cm od agamy (najlepiej 15-20 cm), oświetlają także niewielki obszar. Dla agam brodatych wybieramy te najmocniejsze oznaczone jako 8%, 10.0, czy UVB150-200, zawsze wersje powyżej 20W. Wersje 13W są lampami mniejszymi (oznacza to mniejszą oświetlaną powierzchnię, która i tak jest już mała), często wypalają się też o wiele szybciej. Dobrym pomysłem jest zastosowanie jakiegoś reflektora aluminiowego, który zwiększy zasięg UVB, zarówno takiego, w których lampy montuje się pionowo, jak i poziomo. Stosując aluminiowy reflektor można oddalić delikatnie lampę o kolejne 5-10 cm. Świetlówki kompaktowe należy wymienić najpóźniej po 6-ciu miesiącach na nową.
Świetlówki rurowe T8 - emitują podobną ilość UVB co świetlówki kompaktowe i powinny być wieszane na podobnych odległościach. Zaletą jest oświetlenie większej powierzchni terrarium, niestety odległość od lampy pozostaje podobna. Do świetlówek tego typu warto dokupić reflektor aluminiowy, który zwiększy zasięg ich działanie. Oznaczone są podobnie jak świetlówki kompaktowe i tak jak powyższe szukamy najmocniejszych wersji. Wymieniamy po 6-ciu miesiącach.

Wysokonapięciowe lampy rtęciowe tzw. rtęciówki (ang. H.I.D. MVL) - często określane też jako “self-ballasted lamp”, czyli lampy nie wymagające balastu. Wśród tych lamp warto wyróżnić takie lampy jak Osram UltraVitalux 300W (lampa emitująca bardzo duże ilości UVB, często stosowana przez weterynarzy podczas leczenia) oraz Mega-Ray PetCare 100W, lub 160W, które emitują znaczne ilości UVB. Są to niestety wyjątki wśród lamp typu MVL, zdecydowana większość tych lamp dostępnych na rynku emituje małe ilości UVB, wszystkie są prądożerne, a ich jakość światła nie należy do najlepszych. Wymiana tych lamp powinna następować po ok. 6-9 miesiącach w zależności od modelu.
Świetlówki rurowe T5 - zastosowane z reflektorem stanowią, zaraz obok metalohalogenów, jedne z najlepszych źródeł UVB, oznaczone najczęściej jako wersje 5.0, 6%, 10.0, 12% i 14%. Dla agam najbardziej optymalne wydają się świetlówki 10.0 i 12% do terrariów o wysokości 60 cm i 14% do terrariów o wysokości 80 cm. Stosując świetlówki T5 warto zadbać także o zróżnicowaną ilość UVB dodając do terrarium półki na różnych wysokościach od lampy - im bliżej lampy tym więcej UVB dociera do agamy. Świetlówki T5 oświetlają znaczną powierzchnię terrarium, jakość samego światła widzialnego jest dobra, przez co mogą też posłużyć jako doświetlenie terrarium. Świetlówki T5 wymienia się po ok. 9-12 miesiącach.
Kompaktowe świetlówki T5 - jest to w zasadzie zagięta świetlówka T5. Zastosowana technologia i emisja uvb nie różni się zbytnio od zwykłych świetlówek T5. Na chwilę obecną jedyną taką lampą jest Arcadia UV Flood 12% Compact Lamp.
Metalohalogeny (ang. H.I.D. Metal halide) - wraz ze świetlówkami T5 należą do najlepszych lamp UVB dostępnych na rynku terrarystycznym. Emitują dużą ilość UVB oraz UVA w zakresie widzialnym dla gadów (350-400 nm) i nie tylko. Na rynku istnieją zarówno słabsze i mocniejsze wersje metalohalogenów, dlatego dobierając metalohalogen do terrarium warto sugerować się zaleceniami podawanymi przez producenta. Ze względu na powyższe wersja 35W dwóch różnych producentów może emitować różne ilości UVB, przez co odległość tych lamp od agamy będzie różna. Lampy metalohalogenowe wymagają zewnętrznego statecznika (balastu) do prawidłowego funkcjonowania. Innymi wartościami na które warto zwrócić uwagę to wartość PAR (zazwyczaj PAR20, PAR30 i PAR38) oznacza średnicę lampy. Im większa średnica lampy, tym większa wyspa ciepła. Wersje flood i spot oznaczają zaś jak bardzo rozproszone lub skupione jest światło. Wersje desert (pustynne) i jungle/forest (tropikalne) są oznaczeniami producenta sugerującymi dla jakich gatunków powinny być te lampy przeznaczone. Dla agam przeznaczone są wersje desert. Lampy metalohalogenowe wymienia się po ok. 12 miesiącach użytkowania.
Słońce - najlepsze źródło światła i promieni UVA i UVB. Latem, gdy jest wystarczająco ciepło warto wykorzystać naturalne promienie słoneczne.

Kilka dodatkowych uwag:

Wyspa ciepła powinna znajdować się w miejscu gdzie dociera najwięcej światła UVB. W przypadku świetlówek kompaktowych oznacza to umieszczenie lamp grzewczych zaraz obok lamp UVB, a w przypadku świetlówek rurowych oznacza to stworzenie wyspy ciepła w jak najwyższym punkcie (z zachowaniem minimalnej odległości od lampy uvb). Lampy MVL i metalohalogeny emitują własne ciepło. Jednoczesne dostarczenie ciepła i światła UVB gwarantuje najbardziej efektywną syntezę witaminy D3.
Promieniowanie UVB praktycznie nie przechodzi przez szybę (przepuszczalność przez jedną szybę 4 mm to ok. 2%, czyli tyle co nic). Warto o tym pamiętać i nie opalać jaszczurki na parapecie przez okno, a także nie montować lamp UVB za szybą.
Siatka o drobnych oczkach także wpływa na odbijanie promieni UVB zmniejszając ich ilość o ok. 30-35% w zależności od tego jak drobne są oczka. Dlatego budując np. wolierę warto wybrać siatkę o jak największych możliwych oczkach.
Wartości procentowe podawane przez producentów lamp nie określają ilości promieni UVB odpowiedzialnych za syntezę witaminy D3. Tak np. Świetlówka rurowa Arcadia T8 12%, to nie to samo co świetlówka rurowa Arcadia T5 12%, świetlówki T5 są znacznie mocniejsze, pomimo tego że obie są oznaczone jako 12%. Wartości te są tylko sugestią dla jakich jaszczurek przeznaczona jest dana lampa: pustynne (8.0, 10.0 i 12%) i tropikalne (5.0, 6% i 7%). Do porównania źródeł UVB, pod względem ilości światła UVB stosuje się wartości UV Index mierzone za pomocą SolarMeter 6.5 lub jego odpowiednika ZooMed UV Index Meter, które to w 96% odpowiadają ilości witaminy D3 zsyntetyzowanej pod danym źródłem światła.
Wszystkie powyższe typy lamp występują w wersji z UVB, jak i bez UVB. Tylko specjalistyczne lampy terrarystyczne emitują światło UVB o odpowiednich długościach, nie wszystkie metalohalogeny dostępne na rynku emitują światło UVB.

* Uwaga: w publikacji jest napisane też, że już 20uW/cm2 przez 2 godziny dziennie jest wystarczające dla agamy, by zsyntetyzować odpowiednią ilość witaminy D3, co oczywiście nie jest prawdą. Rozwiązaniem tej zagadki i tego skąd pojawiły się takie wyniki zajął się inny zespół Diehl i współautorzy w 2017r. W skrócie było to spowodowane wadliwie działającymi lampami, emitującymi szkodliwe UVB poniżej 295 nm, przed którymi użyty w badaniu SolarMeter 6.2 nie ostrzega, po szczegóły odsyłam do obu publikacji.

Oonincx, D. G. A. B., Stevens, Y., van den Borne, J. J. G. C., van Leeuwen, J. P. T. M. & Hendriks, W. H. Effects of vitamin D3 supplementation and UVb exposure on the growth and plasma concentration of vitamin D3 metabolites in juvenile bearded dragons (Pogona vitticeps).Comp. Biochem. Physiol. - B Biochem. Mol. Biol. 156, 122–128 (2010).

Diehl, J. J. E. et al.A comparison of UVb compact lamps in enabling cutaneous vitamin D synthesis in growing bearded dragons.J. Anim. Physiol. Anim. Nutr. (Berl). (2017). doi:10.1111/jpn.12728

Autor:

Krzysztof Lis (Vulpes90)

01.02.2018

Modyfikacja 2020-12-06 16:43